Ngành chế biến thủy sản và chuỗi cá tra có nhiều tiềm năng đóng góp vào sản xuất, giảm phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực nông nghiệp. Vì vậy, từ khâu nuôi trồng, bảo quản, vận chuyển, chế biến, thương mại đều cần quy hoạch phát triển theo xu hướng tiết kiệm nguyên liệu để đạt được mục tiêu phát triển bền vững.

Trong Đề án Bảo vệ môi trường ngành Thủy sản giai đoạn 2021 - 2030, Cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đã xác định nền kinh tế tuần hoàn là một trong những mục tiêu ngành thủy sản cần hướng tới.

Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản đánh giá, thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn thông qua hợp tác công tư trong chế biến thủy sản là cách tiếp cận tốt vì ngành có thể kết nối nhiều bên liên quan dựa trên năng lực và nhu cầu, từ các cơ quan quản lý trung ương và địa phương cho các doanh nghiệp trong toàn chuỗi, bao gồm các nhà khoa học và nhà nghiên cứu.

Ông Luận nhấn mạnh, mỗi ngành, lĩnh vực sản xuất đều phải có nghiên cứu giảm phát thải trong bối cảnh đầy thách thức hiện nay. Việc chủ động triển khai nhiều quy trình công nghệ, thực hành sản xuất tốt, sáng kiến ​​sẽ giúp ngành chủ động khi thị trường nhập khẩu đưa ra các yêu cầu, tiêu chuẩn giảm phát thải trong thời gian tới.

Đối với chuỗi cá tra, việc khởi động nghiên cứu đánh giá hiện trạng, phân tích thách thức, xác định điểm mạnh, điểm yếu khi phát triển theo mô hình kinh tế tuần hoàn là cần thiết. Đây là bước đầu tạo cơ sở để các đơn vị tham gia chuỗi giá trị đề xuất các giải pháp công nghệ sản xuất tiết kiệm, giảm phát thải và phát triển bền vững.

Năm 2020, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thành lập Nhóm hợp tác công tư về thủy sản. Trên cơ sở đó, Cục Thủy sản thành lập 6 phân nhóm, trong đó có ngành cá tra. Nhóm đối tác công tư thủy sản hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện và bền vững giữa khu vực tư nhân tham gia đầu tư, sản xuất, kinh doanh, cung cấp dịch vụ trong chuỗi sản phẩm thủy sản và khu vực công (nhà nước), bao gồm các cơ quan nhà nước, tổ chức quản lý có liên quan và các đơn vị sự nghiệp công cộng.

Ông Nguyễn Bá Thông, Giám đốc Sáng kiến ​​Thương mại bền vững (IDH), cho rằng, để thúc đẩy chuỗi sản xuất cá tra bền vững và giảm phát thải, cần cung cấp các công cụ nghiên cứu, đo lường, đánh giá và lộ trình giảm phát thải trong chuỗi .

Theo đó, cần tìm ra các điểm nóng phát thải trong chuỗi để xây dựng các sáng kiến ​​thực hành giảm phát thải và nhân rộng cho toàn ngành. Hơn nữa, việc tính toán giảm phát thải phải được thực hiện trong toàn bộ chuỗi chứ không chỉ một trang trại hay ao nuôi.

Các yếu tố gây phát thải trong chuỗi cá tra được ông Thông xác định bao gồm thức ăn, chất lượng nước đầu vào, bùn thải, sản xuất, chế biến, bảo quản, vận chuyển thương mại, thất thoát sản phẩm sau thu hoạch…

Trong đó, thực phẩm là yếu tố đầu tiên gây phát thải khí nhà kính cao do thức ăn trong nuôi cá tra chủ yếu từ nguyên liệu nhập khẩu (đậu nành, khinh). Nguyên liệu thô này được trồng trên đất bị phá rừng và có hệ số phát thải đáng kể. Hạn chế sử dụng thức ăn nhập khẩu là yếu tố cần thiết góp phần giảm phát thải trong sản phẩm cá tra.

Bà Phạm Thị Thu Hồng, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Cá tra Việt Nam, chỉ ra, để đạt sản lượng bình quân khoảng 200 tấn cá tra/ha cần sử dụng lượng thức ăn tối thiểu 320 tấn và lượng thức ăn chất hữu cơ thải ra môi trường khoảng 256 tấn. Trong khi đó, cả nước có trên 100 cơ sở chế biến cá tra với tổng công suất thiết kế ước đạt 1,5 triệu tấn nguyên liệu/năm. Tuy nhiên, do máu cá không được thu hồi trong quá trình chế biến nên đã làm tăng ô nhiễm, tạo ra thách thức đáng kể về môi trường.

Theo đó, nếu doanh nghiệp Việt Nam có công nghệ sản xuất bột côn trùng tốt sẽ giúp giảm giá thành sản xuất cá tra, tạo điều kiện truy xuất nguồn gốc nguyên liệu và giảm hệ số phát thải. Ngoài ra, cần tận dụng phụ phẩm từ mỡ hoặc bùn cá tra bị oxy hóa tại các nhà máy chế biến cá tra để sản xuất nhiên liệu sinh học, sẽ giải quyết được vấn đề ô nhiễm môi trường và có thêm doanh thu.

Ruồi lính đen cũng đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đưa vào danh mục được phép sản xuất thương mại. Ông Thông cho biết đây là đối tượng tiềm năng có thể sử dụng để xử lý môi trường trong sản xuất, chế biến cá tra. Ấu trùng ruồi lính đen cũng là nguồn tiềm năng tạo ra lượng sinh khối lớn, là nguồn nguyên liệu thô tại địa phương cho sản xuất thức ăn thủy sản, gia súc và gia cầm.

Hiện nay, chi phí thức ăn trong nuôi cá tra chiếm tới 70% - 80% giá thành sản xuất. Do đó, việc giảm chi phí thông qua các giải pháp tuần hoàn và tái sử dụng các sản phẩm phụ trong chuỗi sản xuất, chế biến và thương mại của ngành cá tra sẽ nâng cao hiệu quả kinh tế và giảm phát thải.